تعریف چاقی و انواع آن
چاقی وجود بیش از اندازه چربی در بدن است. میزان کل چربی بدن (ضروری و ذخیره ای) که در ارتباط با سلامت باشند در مردان 24-18 درصد و در زنان 31-25 درصد است. اگر چه ورزشکاران حرفه ای بسیار کمتر از میانگین سایر افراد 5-2 درصد در مردان و 13-10 درصد در زنان می باشد. درصد چربی بیش تر از 25-20 درصد در مردان و بیش تر از 32-25 درصد در زنان معمولا زیاد در نظر گرفته شده و با خطرات چاقی و متابولیک بر سلامتی ارتباط دارد. در روند چاقی اندازه سلول های چربی افزایش می یابد که پس از کاهش وزن به اندازه طبیعی خود بر میگردند. در کودکی افزایش چربی بدن از طریق افزایش تعداد سلول های چربی انجام می شود که بسیار خطرناک است. پس از بلوغ ، افزایش چربی بدن از طریق افزایش اندازه سلول انجام می شود.
چاقی حاصل افزایش انرژی دریافتی در مقایسه با انرژی مصرفی است. هرگاه انرژی دریافتی بیشتر از مصرف آن باشد فرد چاق می شود. چاقی یک بیماری مزمن بوده و دومین عامل مرگِ قابل پیشگیری در دنیا است. عوامل متعدد هورمونی و ارثی در روند بروز چاقی دخیل است و به دلایل مختلف در افراد چاق، مکانیسم احساس سیری مختل شده و باعث مصرف بیش از اندازه غذا شده و باعث تجمع چربی در نقاط مختلف بدن می شود. طبق بررسی های انجام شده نواحی ای از مغز به هنگام گرسنگی فعال می شود که فعالیت این مراکز باید پس از مصرف غذا کاهش یابد و احساس سیری ایجاد شود. در افراد چاق به دلایل نامعلومی حتی پس از خوردن غذا این فعالیت کاهش نیافته و همچنان ادامه می یابد . لذا بیمار مرتب احساس نیاز به خوردن دارد و سیر نمی شود و در تمام طول روز دچار درگیری فکری با خوردن و نخوردن است که باعث عصبی شدن و در بسیاری از موارد خوردن عصبی بیشتر و سیکل معیوب چاقی بیشتر می شود و بیمار را افسرده می کند.
انواع چاقی
بر حسب نحوه توزیع چربی در بدن چهار نوع چاقی وجود دارد.
- چاقی نوع I: در این نوع چاقی، چربی در تمام سطح بدن توزیع شده است که بهترین شکل چاقی است و گاهی اوقات به آن چاقی تخم مرغی شکل نیز می گویند.
- چاقی نوع II: این چاقی بیشتر در مردان وجود دارد. چربی اضافه در اطراف شکم و تنه وجود دارد و به آن چربی سیبی شکل نیز می گویند. این نوع چاقی با مقاومت به انسولین همراه است.
- چاقی نوع III: در این نوع چاقی چربی مازاد در ناحیه شکم وجود دارد و با عوامل خطری مثل عدم تحمل به گلوکز، افزایش چربی های خون و فشار خون همراه است.
- چاقی نوع IV: این چاقی در زنان بیشتر شایع است. چربی اضافه در اطراف ران ها و باسن وجود دارد و به آن چربی گلابی شکل نیز می گویند. این نوع چاقی با عارضه خاصی همراه نیست، اما پس از یائسگی خطراتی مانند افزایش قند خون، چربی خون و فشار خون را در پی دارد.
عوامل موثر در چاقی
- زمینه های ارثی و ژنتیکی به گونه ای که فرزندان پدر و مادر چاق در آینده دچار چاقی و به دنبال آن دیابت تیپ دو می شوند. وراثت 70-50 درصد در ایجاد چاقی ارتباط دارد.
- سوخت و ساز بدن ما تحت کنترل دقیق هورمون های متعددی قرار دارد . از آن جمله می توان هورمون گرلین (Ghrelin) را نام برد که از ناحیه فوقانی معده ترشح می شود و باعث میل شدید غیر قابل کنترل و گرسنگی سیری ناپذیر می شود . در افراد عادی ترشح این هورمون پس از پرشدن معده از طریق مغز مهار می شود و به فرد احساس سیری دست می دهد . این مکانیسم در افرادی که دچار چاقی مفرط هستند به دلائل ارثی و ژنتیکی مختل می باشد و علی رغم پری معده احساس سیری به فرد دست نداده و این هورمون به طور سرخود به ترشح افراطی ادامه می دهد در نتیجه مرتبا فرد بیشتر از ظرفیت لازم غذا می خورد که همین مسئله باعث بزرگ و گشاد شدن بیشتر معده و افزایش حجم آن و در نتیجه ترشح هورمون بیشتر می شود که خود با ایجاد یک سیکل معیوب باعث چاقی روز افزون و مفرط فرد می شود.
- آنچه در بررسی های مختلف علمی ثابت شده این است که اغلب مبتلایان به چاقی دچار (Fast Eating) یا تند خوردن می باشند و این افراد در صورت بروز اختلالات عصبی بیشتر و سریع تر غذا می خورند. تغییر عادات غذا خوردن یکی از اصلی ترین پایه های درمان چاقی است.
- از دیگر عواملی که در بروز چاقی مؤثر می باشند (Life Style) یا شیوه زندگی می باشد. امروزه با ماشینی شدن هر چه بیشتر و زندگی کم تحرک ، شیوع چاقی و دیابت تیپ دو هر سال تقریبا سه برابر می شود به گونه ای که پیش بینی می شود تا سال ٢٠٣٠ بیشتر از 70٪ مردم ایران دچار چاقی و بیش از 52٪ ایرانیان دچار دیابت شوند و در واقع با یک طوفان چاقی و دیابت روبرو هستیم. مطالعات نشان داده است افرادی که 10-5 درصد کاهش وزن را داشته اندکنترل قندشان بهبود یافته، فشار خون و سطوح کلسترولشان کاهش یافته است .
- امروزه با رایج شدن غذاهای پرکالری و کم فیبر نظیر انواع فست فود (Fast Food) و مصرف بی رویه نشاسته های شدیدا چاق کننده مثل برنج ، چاقی شیوع بیشتری یافته است.
- بعضی بیماری ها نظیر کم کاری تیروئید و برخی داروها نظیر کورتون باعث چاقی به خصوص در نواحی مرکزی بدن می شود.
خطرات ناشی از چاقی چیست؟
- دیابت نوع 2 و مقاومت به انسولین
- بیماری عروق کرونر قلب و سکته قلبی
- برخی از انواع سرطان مانند سرطان پستان و سرطان روده
- التهاب مفاصل، آرتروز زانو و مفاصل پا
- فشار خون، واریس و سکته مغزی
- تنگی نفس و اختلال خواب
- چربی خون
- چاقی نیز می تواند روی کیفیت زندگی تاثیر بگذارد و منجر به مشکلات روانی، مانند عزت نفس پایین و یا افسردگی شود.
درمان چاقی چگونه است؟
- بهترین راه برای درمان چاقی، خوردن غذای سالم، کاهش کالری رژیم غذایی و ورزش منظم است .
- رژیم غذایی با کالری کنترل شده با مدیریت ( پزشک تغذیه ) توصیه می شود.
- فعالیت هایی مانند راه رفتن سریع، آهسته دویدن، شنا یا تنیس برای 300- 150 دقیقه در هفته داشته باشید.
- به آرامی غذا بخورید و از موقعیت هایی وسوسه کننده پرخوری، اجتناب کنید.
- از حمایت های روانی روانشناس حرفه ای برای کمک به تغییر روش و فکر در غذا خوردن، یاری بگیرید.
- دستگاههای لاغریpower shape RF-Cavitation-mcare- و روش های درمان دارویی و انواع جراحی بر اساس شرایط بیمار نیز وجود دارد که با صلاحدید پزشکتان انجام می شود.
نکته مهم
هیچ “تغییر سریع” برای چاقی وجود ندارد برنامه کاهش وزن نیاز به زمان و تعهد دارد. به طور منظم بر وزن خود نظارت کنید و اهداف واقع بینانه ای را برای خود تعیین کنید. به یاد داشته باشید که حتی از دست دادن مقدار کمی از وزن مانند ( 3٪ یا بیشتر از وزن بدن اولیه ) و حفظ آن در زندگی، می تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به عوارض مرتبط با چاقی مانند دیابت و بیماری های قلبی را کاهش دهد. چاقی، با افزایش شیوع در بزرگسالان و کودکان، یکی از عمده‌ترین علل قابل پیشگیری مرگ و میر در سرتاسر جهان می‌باشد و صاحب نظران آن را به عنوان یکی از جدی‌ترین مشکلات سلامت عمومی در قرن بیست و یکم می‌دانند.
شاخص توده بدن برای تخمین چاقی
شایع‌ترین روش برای تخمین چاقی استفاده از شاخص توده بدن (BMI) است. شاخصی که با تقسیم کردن وزن شخص بر حسب کیلوگرم بر توان دومِ قد وی بر حسب متر به دست می‌آید. چاقی یا BMI بالای 35 نشان دهنده خطر بالای مرگ و میر بدون در نظر گرفتن سطح فعالیت فیزیکی است .
مرکز درمان دیابت ارمغان در نظر دارد همگام با درمان دیابت، اختلالات همراه مانند چاقی، افسردگی و…را نیز مد نظر داشته و بهبود همه جانبه فرد بیمار را در پیش بگیرد . چرا که حضور اختلالات همراه تاثیر مستقیمی در روند درمان بیماری دیابت دارد و افراد مبتلا به دیابت با تنظیم رژیم غذایی در کنار استفاده داروهای تجویز شده توسط پزشک درمان موثرتری را تجربه خواهند کرد و از طرفی کاهش وزن باعث می شود تا حالت های خلقی آن ها بهتر شده و با انگیزه های مثبت بیشتری درمان خود را در پیش بگیرند و از قندهای با ثبات تر و پایین تری برخوردار باشند.