سلول‌های پیر و اپی‌ژنتیک؛ دو مانع و فرصت بزرگ در ترمیم زخم دیابتی

چرا بعضی زخم‌ها هرگز خوب نمی‌شوند؟

یکی از چالش‌های اصلی بیماران دیابتی، زخم‌هایی است که دیر بهبود می‌یابند یا اصلاً ترمیم نمی‌شوند. این زخم‌ها، که بیشتر در ناحیه پا دیده می‌شوند، می‌توانند باعث عفونت شدید، بستری طولانی‌مدت و حتی قطع عضو شوند. سال‌ها پزشکان تصور می‌کردند که مشکل تنها در جریان خون یا قند خون بالاست، اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که عوامل پیچیده‌تری مثل سلول‌های پیر (senescent cells) و اپی‌ژنتیک نقش کلیدی در این روند دارند.

در این مقاله از کلینیک درمان زخم و دیابت ارمغان کرج به بررسی دو موضوع نوین می‌پردازیم:
چگونه سلول‌های پیر روند ترمیم زخم را متوقف می‌کنند.
چرا اپی‌ژنتیک (تغییرات محیطی در بیان ژن‌ها) می‌تواند کلید روشن یا خاموش شدن ژن‌های ترمیمی باشد.

سلول‌های پیر (Senescent Cells)؛ قاتلان خاموش ترمیم زخم

سلول‌ها در طول عمرشان بارها تقسیم می‌شوند. اما پس از مدتی، برخی سلول‌ها دچار «پیری» می‌شوند و وارد حالتی به نام سنِسِنس (senescence) می‌گردند. این سلول‌ها دیگر تقسیم نمی‌شوند، ولی همچنان در بافت باقی می‌مانند و با ترشح مواد التهابی و سمی، محیط اطرافشان را تخریب می‌کنند.

چرا سلول‌های پیر در زخم دیابتی مهم‌اند؟

1. مهار بازسازی: سلول‌های پیر سیگنال‌هایی ترشح می‌کنند که مانع تقسیم سلول‌های سالم پوست می‌شوند.
2. التهاب مزمن: این سلول‌ها باعث التهاب طولانی‌مدت در بستر زخم می‌شوند.
3. افزایش خطر عفونت: محیط ملتهب و ضعیف، رشد باکتری‌های بیماری‌زا را تسهیل می‌کند.
4. کند شدن رگ‌سازی (angiogenesis): وجود سلول‌های پیر مانع از تشکیل رگ‌های خونی جدید می‌شود که برای رساندن اکسیژن به زخم حیاتی هستند.

درمان‌های نوین برای پاک‌سازی سلول‌های پیر

علم پزشکی در سال‌های اخیر به دنبال روش‌هایی برای حذف یا کنترل سلول‌های پیر بوده است. این درمان‌ها را «سنولیتیک‌ها (senolytics)» می‌نامند.

روش‌های مورد بررسی:

• داروهای سنولیتیک:

داروهایی مثل داساتینیب (Dasatinib) و کورستین (Quercetin) در مطالعات حیوانی موفق به حذف سلول‌های پیر شده‌اند.

• درمان‌های ترکیبی:

ترکیب داروهای ضدپیری با پانسمان‌های نوین.

• تغذیه و سبک زندگی:

رژیم‌های کم‌کالری و غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند سرعت ایجاد سلول‌های پیر را کاهش دهند.

• سلول‌درمانی:

استفاده از سلول‌های بنیادی جوان برای جایگزینی سلول‌های پیر.

اپی‌ژنتیک؛ روشن و خاموش شدن ژن‌های ترمیم

اپی‌ژنتیک به معنای تغییرات در نحوه بیان ژن‌ها بدون تغییر در ساختار DNA است. به زبان ساده، می‌توانیم بگوییم اپی‌ژنتیک مثل «کلید برق» ژن‌ها عمل می‌کند؛ بعضی ژن‌ها را روشن می‌کند (فعال می‌شوند) و بعضی را خاموش (غیرفعال می‌شوند).

اپی‌ژنتیک در زخم‌های دیابتی چه نقشی دارد؟

خاموش شدن ژن‌های ترمیمی:

در بیماران دیابتی، برخی ژن‌های مربوط به ترمیم بافت به دلیل تغییرات اپی‌ژنتیک خاموش می‌شوند.

فعال شدن مسیرهای التهابی:

برخی ژن‌های التهابی بیش از حد روشن می‌شوند و باعث التهاب مداوم می‌گردند.

تأثیر سبک زندگی:

رژیم غذایی، ورزش، استرس و خواب همگی می‌توانند از طریق اپی‌ژنتیک روند ترمیم را سرعت یا کند کنند.

سبک زندگی و اپی‌ژنتیک؛ نقش تغذیه در ترمیم زخم

تحقیقات نشان داده‌اند که تغذیه سالم می‌تواند تغییرات اپی‌ژنتیک مثبت ایجاد کند.

غذاهایی که ژن‌های ترمیمی را «روشن» می‌کنند:

• غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ (مثل ماهی سالمون، گردو)
• میوه‌ها و سبزی‌های رنگی (به دلیل پلی‌فنول‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها)
• غلات کامل و فیبر بالا
• پروبیوتیک‌ها و لیبروبیوتیک‌ها (برای تقویت میکروبیوم روده و کاهش التهاب)

عواملی که ژن‌های ترمیم را «خاموش» می‌کنند:

• قند و غذاهای فراوری‌شده
• چربی‌های ترانس
• استرس مزمن
• کم‌خوابی

ارتباط دنوسیت‌ها و اپی‌ژنتیک

جالب است بدانید که این دو پدیده (سلول‌های پیر و اپی‌ژنتیک) به هم مرتبط‌اند:

• تجمع سلول‌های پیر می‌تواند تغییرات اپی‌ژنتیک ایجاد کند.
• تغییرات اپی‌ژنتیک می‌تواند باعث ایجاد و تجمع سلول‌های پیر شود.
• این چرخه معیوب یکی از دلایل اصلی زخم‌های مزمن در بیماران دیابتی است.

تحقیقات جدید

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داد که استفاده از داروهای سنولیتیک در مدل‌های حیوانی دیابت باعث بهبود چشمگیر ترمیم زخم شد.
مقالات اخیر در مجلات اپی‌ژنتیک پزشکی نشان می‌دهند که ورزش منظم و رژیم ضدالتهاب می‌تواند ژن‌های ترمیمی را در بیماران دیابتی دوباره فعال کند.
ترکیب درمان‌های اپی‌ژنتیک با پانسمان‌های نوین یکی از ترندهای پژوهشی سال‌های اخیر است.

خدمات کلینیک درمان زخم و دیابت ارمغان کرج

در کلینیک ارمغان کرج، ما علاوه بر روش‌های نوین پانسمان و درمان دارویی، به نقش تغذیه، سبک زندگی و مراقبت‌های اپی‌ژنتیک نیز توجه ویژه داریم. تیم تخصصی ما با بهره‌گیری از روش‌های علمی روز، به بیماران کمک می‌کند تا روند ترمیم زخم‌های دیابتی تسریع شود و کیفیت زندگی بهبود یابد.

نتیجه‌گیری

ترمیم زخم دیابتی یک فرایند پیچیده است که تنها به قند خون وابسته نیست. سلول‌های پیر و اپی‌ژنتیک دو عامل کلیدی هستند که می‌توانند سرعت ترمیم را تعیین کنند. با شناخت این فرآیندها و استفاده از درمان‌های نوین، می‌توانیم آینده بهتری برای بیماران دیابتی رقم بزنیم.