اهمیت ارزیابی جریان خون (Doppler / ABI) در برنامه درمان زخم
چرا بدون بررسی عروق، هیچ زخم مزمنی درمان نمی‌شود؟
زخم‌های مزمن، مخصوصاً زخم پای دیابتی، یکی از شایع‌ترین و پرهزینه‌ترین مشکلات در بیماران مبتلا به دیابت یا بیماری‌های عروقی است.
با وجود پیشرفت در انواع پانسمان‌ها، داروها و روش‌های نوین درمان، هنوز هم بسیاری از زخم‌ها به‌خاطر اختلال در جریان خون بهبود نمی‌یابند.
در حقیقت، هیچ درمان موثری برای زخم بدون بررسی وضعیت عروقی بیمار وجود ندارد.
دو روش کلیدی برای این ارزیابی عبارت‌اند از:
✅ Doppler Ultrasound (داپلر)
✅ Ankle-Brachial Index (شاخص مچ‌به‌بازو یا ABI)
در این مقاله، با اهمیت حیاتی این دو تست در طراحی برنامه درمان زخم و نقش آن‌ها در پیشگیری از قطع عضو آشنا می‌شویم.
نقش جریان خون در ترمیم زخم
ترمیم زخم یک فرآیند پیچیده است که نیازمند اکسیژن، مواد مغذی، سلول‌های ایمنی و فاکتورهای رشد است — تمام این عناصر از طریق خون‌رسانی سالم تأمین می‌شوند.
وقتی جریان خون مختل شود، بافت اطراف زخم دچار ایسکمی (کم‌خونی موضعی) می‌شود. این وضعیت باعث می‌گردد:
-
سلول‌های ترمیمی به محل زخم نرسند.
-
اکسیژن کافی برای سنتز کلاژن و بازسازی پوست وجود نداشته باشد.
-
باکتری‌ها به‌راحتی رشد کرده و زخم عفونی شود.
نتیجه؟
زخم به‌جای بهبود، گسترش پیدا می‌کند و به زخم مزمن یا نکروز تبدیل می‌شود.
چرا ارزیابی عروق باید اولین قدم درمان باشد؟
در کلینیک‌های تخصصی درمان زخم، قبل از شروع هر نوع پانسمان یا تجویز آنتی‌بیوتیک، نخستین اقدام ارزیابی وضعیت جریان خون بیمار است.
زیرا اگر خون‌رسانی ناکافی باشد، هیچ دارویی یا پانسمانی نمی‌تواند بافت را بازسازی کند.
ارزیابی عروق نه‌تنها در تشخیص، بلکه در انتخاب نوع درمان هم اهمیت دارد:
-
اگر جریان خون کافی باشد → درمان موضعی کفایت می‌کند.
-
اگر جریان خون کم باشد → بیمار باید به متخصص عروق ارجاع داده شود (برای آنژیوگرافی، بالون یا جراحی بازسازی عروقی).
آشنایی با روش‌های ارزیابی جریان خون
دو ابزار اصلی و استاندارد در کلینیک‌های درمان زخم برای سنجش جریان خون عبارت‌اند از:
1. Doppler Ultrasound (داپلر عروقی)
🔹 چیست؟
سونوگرافی داپلر با استفاده از امواج صوتی، سرعت و جهت جریان خون را در شریان‌ها و وریدها اندازه‌گیری می‌کند.
🔹 چگونه انجام می‌شود؟
پروب دستگاه روی پوست در ناحیه ساق، مچ یا کف پا قرار داده می‌شود.
با کمک ژل مخصوص، صدا و تصویر جریان خون روی مانیتور نمایش داده می‌شود.
🔹 نتیجه چه می‌گوید؟
-
اگر صدای جریان خون منظم و تیز باشد، یعنی عروق باز هستند.
-
اگر صدا ضعیف یا غایب باشد، نشان‌دهنده تنگی یا انسداد عروقی است.
🔹 مزایا:
-
غیرتهاجمی و بدون درد
-
قابل تکرار
-
دقت بالا در شناسایی محل انسداد
داپلر در واقع به پزشک می‌گوید که «آیا خون کافی به زخم می‌رسد یا نه؟»
2. Ankle-Brachial Index (ABI)
🔹 چیست؟
تست ABI شاخصی است که با مقایسه فشار خون در مچ پا و بازو، میزان سلامت شریان‌های اندام تحتانی را مشخص می‌کند.
🔹 چگونه انجام می‌شود؟
فشار خون با دستگاه فشارسنج و پروب داپلر در دو ناحیه (بازو و مچ پا) اندازه‌گیری می‌شود.
سپس عدد فشار مچ پا تقسیم بر فشار بازو می‌شود:
ABI=فشارمچپافشاربازوABI = \frac{فشار مچ پا}{فشار بازو}
🔹 نتایج تفسیر ABI:
| مقدار ABI | تفسیر بالینی |
|---|---|
| 1.0 – 1.3 | جریان خون طبیعی |
| 0.9 – 1.0 | کمی کاهش یافته |
| 0.5 – 0.9 | بیماری شریانی محیطی (PAD) خفیف تا متوسط |
| < 0.5 | ایسکمی شدید – خطر بالای قطع عضو |
| > 1.3 | شریان‌های سفت (غیرقابل فشرده) – معمولاً در بیماران دیابتی |
🔹 اهمیت در درمان زخم:
اگر ABI پایین‌تر از 0.9 باشد، بیمار باید توسط متخصص عروق بررسی شود.
در بیماران دیابتی که شریان‌ها سخت شده‌اند، ممکن است نیاز به تست‌های تکمیلی مثل Toe Pressure یا TcPO₂ باشد.
ارتباط ABI و داپلر با تصمیمات درمانی
نتایج این دو تست مستقیماً در تعیین مسیر درمان تأثیر دارد:
| وضعیت جریان خون | تصمیم درمانی |
|---|---|
| طبیعی (ABI > 0.9) | ادامه درمان موضعی و پانسمان مدرن |
| کاهش خفیف | درمان ترکیبی + فیزیوتراپی عروقی |
| کاهش متوسط تا شدید (ABI < 0.7) | ارجاع فوری به متخصص عروق برای باز کردن مسیر جریان خون |
| عدم وجود جریان خون (ABI < 0.4) | خطر گانگرن – نیاز فوری به مداخله جراحی |
به همین دلیل، در کلینیک‌های مدرن، هر بیمار قبل از شروع درمان زخم، کارت ارزیابی جریان خون دریافت می‌کند تا تصمیم درمانی دقیق‌تری گرفته شود.
اهمیت این تست‌ها در بیماران دیابتی
بیماران دیابتی یکی از گروه‌های پرخطر در زمینه کاهش جریان خون هستند.
علت این مسئله وجود آسیب عروقی (آنژیوپاتی) و آسیب عصبی (نوروپاتی) هم‌زمان است.
بنابراین، در این بیماران:
-
ممکن است زخم حتی بدون درد باقی بماند (به دلیل آسیب اعصاب).
-
اما در بافت زیرین، اکسیژن‌رسانی به شدت کاهش یافته باشد.
انجام تست‌های Doppler و ABI می‌تواند قبل از آن‌که زخم به مرحله نکروز یا گانگرن برسد، مشکل را شناسایی و از قطع عضو جلوگیری کند.
نمونه واقعی از کلینیک درمان زخم و دیابت ارمغان کرج
در یکی از بیماران دیابتی مراجعه‌کننده به کلینیک، زخم انگشت پا بیش از ۴ هفته بدون بهبود باقی مانده بود.
در ظاهر زخم سطحی بود، اما تست ABI = 0.45 نشان داد که جریان خون به شدت کاهش یافته است.
پس از ارجاع به متخصص عروق و انجام آنژیوپلاستی، خون‌رسانی برقرار شد و با پانسمان بیوالکتریک، زخم در کمتر از ۳ هفته بسته شد.
این نمونه نشان می‌دهد که تشخیص عروقی دقیق‌تر از ظاهر زخم است.
نکاتی که بیماران باید بدانند
-
هر زخم مزمنی باید با تست جریان خون بررسی شود.
-
در بیماران دیابتی، حتی اگر زخم کوچک است، نباید آن را ساده گرفت.
-
داپلر و ABI تست‌هایی ساده و بدون درد هستند، اما می‌توانند جان بیمار را نجات دهند.
-
کلینیک‌های تخصصی درمان زخم مانند کلینیک ارمغان کرج این تست‌ها را در همان محل انجام می‌دهند.
جمع‌بندی
ارزیابی جریان خون با تست‌های Doppler و ABI یکی از ارکان اصلی و حیاتی در برنامه درمان زخم است.
این تست‌ها با شناسایی زودهنگام مشکلات عروقی، می‌توانند مسیر درمان را هدفمند کنند و از عفونت، نکروز و حتی قطع عضو پیشگیری نمایند.
در کلینیک درمان زخم و دیابت ارمغان کرج، پیش از هر اقدام درمانی، وضعیت جریان خون بیماران به‌صورت علمی بررسی می‌شود تا بهترین تصمیم درمانی با کمترین ریسک گرفته شود.
پاسخ دهید