عوارض دیابت بر چشم


دیابت زمانی رخ می دهد که بدن قادر به تولید میزان کافی هورمون انسولین نیست و یا اثر انسولین تولید شده کاهش یافته است. انسولین در بدن با استفاده از غذاهایی که فرد می خورد تنظیم می شود. بدن افراد دیابتی قادر به تنظیم میزان قند و دیگر کربوهیدرات های مورد نیاز به روش معمول نیست. آمار جهانی نشان می دهد نزدیک به 1 فرد از 25 نفر مبتلا به دیابت هستند که این آمار در مناطق جنوب آسیا بیشتر است. فاکتورهای زیادی در ابتلا به این بیماری دخالت دارند از جمله عوامل ژنتیک، تغذیه، اضافه وزن ( وزن↑ ) و عدم ورزش کافی.

برخی کودکان نیز به دیابت مبتلا می شوند اما این بیماری اغلب در سنین بالاتر شروع می شود. دیابت می تواند باعث مشکلاتی در قسمت های مختلف بدن از جمله چشم ها شود. دو نوع اصلی دیابت وجود دارد که معمولا با عناوین دیابت نوع 1 و 2 شناخته می شوند.

دیابت نوع 1: این نوع دیابت معمولا قبل از سن 30 سالگی شروع شده و در نتیجه عدم تولید یا تولید کم انسولین رخ می دهد. دیابت نوع 1 معمولا توسط تزریق انسولین کنترل می شود به همین علت گاهی با عنوان دیابت وابسته به انسولین نامیده می شود.

دیابت نوع 2: این نوع دیابت معمولا پس از سن 40 سالگی شروع می شود. در این نوع دیابت بدن مقداری انسولین تولید می کند اما این میزان یا ناکافی است یا بدن قادر به استفاده­ی مناسب از آن نیست. دیابت نوع 2 معمولا توسط تغذیه (رژیم غذایی)، ورزش یا قرص و دارو کنترل می شود. هر چند برخی افراد در این گروه از تزریق انسولین استفاده می کند اما معمولا به عنوان دیابت غیر وابسته به انسولین شناخته می شود.

دیابت بارداری: این نوع دیابت معمولا در طی سه ماهه دوم یا سوم بارداری رخ می دهد و در اغلب موارد پس از پایان بارداری برطرف می شود اما احتمال ابتلا به دیابت های نوع 1 و 2 را در سال های بعد زندگی افزایش می دهد.

ساختمان و عملکرد چشم:

هنگامی که شما به یک شی نگاه می کنید، نور از قسمت های قدامی چشم عبور کرده و توسط قرنیه و لنز بر روی شبکیه متمرکز می شود. شبکیه یک بافت ظریف است که به نور حساس است و نور را به صورت سیگنال های الکترونیکی از طریق عصب بینایی به مغز انتقال می دهد. مغز هم این سیگنال ها را برای “دیدن” دنیای پیرامون آنالیز می کند. شبکیه توسط یک شبکه ظریف از رگ های خونی تغذیه می شود. این عروق خونی ممکن است در اثردیابت آسیب ببیند.

نور ورودی به چشم بر روی منطقه نازکی از مرکز شبکیه به نام ماکولا متمرکز می شود. اندازه­ی این منطقه­ی فوق العاده حساس شبکیه در حد یک سر سوزن است و از این نظر که امکان دیدن جزئیات ریز در فعالیت هایی مثل خواندن و نوشتن و تشخیص رنگ ها را به فرد می دهد بسیار حیاتی است. سایر مناطق محیطی شبکیه امکان دید جانبی یا محیطی را به فرد می دهد.

 

دیابت در چشم:

دیابت می تواند به چند طریق بر چشم اثر بگذارد.

1. رتینوپاتی دیابتی : جدی ترین درگیری چشم وابسته به دیابت درگیری شبکه­ی عروق خونی تغذیه کننده­ی شبکیه است، به این حالت (بیماری) رتینوپاتی دیابتی گفته می شود. که در مراحل اولیه و دید نرمال است و فرد شکایت بینایی ندارد اما اگر رتینوپاتی دیابتی پیشرفت کند می تواند موجب انسداد رگ های خونی در شبکیه شود در این حالت چشم برای ایجاد و رشد عروق جدید تحریک می­شود و پروسه ای به نام نئوواسکولاریزیشن (رشد عروق جدید) رخ می دهد. متاسفانه این عروق خونی جدید بسیار ضعیف بوده و در مناطق نامناسب (بر سطح شبکیه و درون زجاجیه) رشد می کنند در نتیجه این عروق خونی می تواند به راحتی موجب خونریزی شدید بر سطح شبکیه یا در داخل زجاجیه شوند. این نوع خونریزی می تواند به طور کامل دید را تار کرده زیرا نور توسط خون بلوکه می شود. در بسیاری افراد با گذشت زمان خون می تواند بازجذب شده و بینایی آن­ها بهبود یابد. اما در گروه دیگر خونریزی ها ممکن است مرتبا رخ داده و خون به طور کامل باز جذب نشود. این حالت منجر به کاهش بیشتر دید به صورت دائمی می شود.

خونریزی وسیع می تواند منجر به تشکیل بافت زخم شده که باعث کشیدگی و نامنظم شدن شبکیه می شود. این نوع درگیری چشمی دیابتی پیشرفته می تواند منجر به جداشدگی شبکیه و افزایش ریسک از بین رفتن بینایی شود.

تنها 5-10% از تمام افراد مبتلا به دیابت درگیری رتینوپاتی پیشرفته پیدا می کند. این حالت در افراد با دیابت نوع 1 نسبت به نوع 2 رایج تر است. 60% افراد دیابتی نوع 1 برخی از علائم رتینوپاتی پیشرفته را پس از گذشت 30 سال از شروع دیابت نشان می دهند.

ماکولاپاتی دیابتی: ماکولاپاتی دیابتی به این معناست که مرکز دید چشم فرد در اثر دیابت تحت تاثیر قرار گرفته است. در این حالت ممکن است فرد در دیدن جزئیات مثل تشخیص صورت افراد در فاصله­ی دور یا نوشته های ریز دچار مشکل شود. میزان کاهش دید از فردی به فرد دیگر متغیر است. هر چند بینایی مربوط به دیدن اطراف و محیط (بینایی محیطی) تحت تاثیر قرار نگرفته است. ماکولاپاتی دیابتی اغلب با کمک لیزر و داروهای تزریقی (با هدف پیشگیری از بدتر شدن بینایی در صورت امکان) درمان می شود و بینایی ممکن است در برخی از چشم های درمان شده بهبود یابد.

2. تغییرات غیر طبیعی در میزان قند خون ناشی از دیابت می تواند بر عدسی داخل چشم اثر بگذارد، به ویژه هنگامی که دیابت کنترل نشده است. این حالت می تواند منجر به تاری دید گاهگاهی در طول روز، بسته به میزان قند خون شود.

3. یک اثر طولانی مدت تر دیابت بر عدسی داخل چشم می تواند کدورت عدسی باشد که به نام کاتاراکت (آب مروارید) شناخته می شود. البته مشکلات و درگیری های چشمی در همه­ی افراد مبتلا به دیابت رخ نمی دهد و از افرادی که درگیری چشمی در اثر دیابت دارند عده زیادی رتینوپاتی خفیف دارند و ممکن است هرگز میزان دید و بینایی تحت تاثیر قرار نگیرد.

 

کاهش ریسک مشکلات چشمی وابسته به دیابت :

ریسک فاکتورهای ایجاد رتینوپاتی دیابتی را می توان به دو گروه طبقه بندی کرد: گروهی که فرد قادر به کنترل آنهاست و دسته ای که غیر قابل کنترل است. کنترل خوب دیابت به طور قابل توجهی ریسک رتینوپاتی را کاهش می دهد. فعالیت های زیر ریسک ایجاد و پیشرفت رتینوپاتی را کاهش یا به پیشگیری از بدتر شدن وضعیت شبکیه کمک می کند.

1. کنترل قند خون (میزان گلوکز)

2. کنترل دقیق فشار خون

3. کنترل میزان کلسترول

4. کنترل دقیق وزن و ترک کردن سیگار. احتمال ابتلا به آسیب های عصبی، مشکلات زانو و بیماری های قلبی عروقی در افراد سیگاری مبتلا به دیابت بسیار بالاتر است. سیگار فشار خون را افزایش می دهد و میزان قند خون را بالا برده که موجب می شود کنترل دیابت سخت تر شود.

5. غربالگری و معاینه مرتب و منظم شبکیه. موثرترین کاری که فرد برای پیشگیری از از بین رفتن دید ناشی از رتینوپاتی دیابتی می تواند انجام دهد برنامه­ی منظم معاینات شبکیه است. تشخیص و درمان زودرس از از بین رفتن دید پیشگیری می کند.

ریسک فاکتورهایی که قابل کنترل نیستند:

1. مدت زمانی که فرد به دیابت مبتلاست. این یک ریسک اصلی برای ایجاد رتینوپاتی دیابتی است.

2. سن که بر پیشرفت رتینوپاتی دیابتی اثر می گذارد.

3. نژاد ( ریسک ایجاد دیابت و مشکلات چشمی وابسته به دیابت در خانواده هایی با نژاد هندی، پاکستان، بنگلادش یا سریلانکا بیشتر است.)

4. زنان مبتلا به دیابت قبل از بارداری با پزشک مشورت کرده و معاینات منظم شبکیه در طی بارداری انجام شود. و اگر فرد مبتلا به دیابت دوران بارداری شده است نیز نیاز به معاینات منظم شبکیه در طی بارداری و پس از تولد نوزاد است.

معاینات غربالگری چشمی دیابت به صورت سالیانه:

دید و بینایی ضرورتاً در افراد دیابتی تحت تاثیر قرار نمی گیرد. اگر دیابت به خوبی کنترل شود احتمال بروز مشکلات بسیار کمتر می شود یا احتمال بروز مشکلات جدی کم می شود. هر چند احتمال بروز مشکلات و به دنبال آنها کاهش شدید بینایی نیز وجود دارد، بیشتر درگیری های چشمی در اثر دیابت قابل درمان هستند، اما نکته­ی حیاتی تشخیص زودرس آنهاست. آنها تنها با یک معاینه­ی دقیق چشم در یک مرکز غربالگری اختصاصی قابل تشخیص هستند. اگر شما مبتلا به دیابت هستید معاینات سالیانه چشم با برنامه ریزی پزشک مورد نیاز است. بدین منظور قطره های چشمی در چشم چکانده می شوند که موجب باز شدن مردمک شده وامکان بررسی دقیق شبکیه را به پزشک می دهد. گاهی یک عکس با استفاده از دوربین های دیجیتال شبکیه گرفته شده و در صورت بروز هرگونه تغییر در اثر دیابت جزئیات را نشان می دهد. اگر شما مبتلا به دیابت هستید حتی اگر تا کنون مشکل خاصی از نظر چشم و بینابی نداشته اید هم دیر است، داشتن این معاینات دوره ای منظم برای افراد دیابتی بسیار ضروری است. بررسی ها نشان می دهد که اگر رتینوپاتی به موقع (در مراحل اولیه) تشخیص داده شود (در طی معاینات غربالگری شبکیه) و به طور مناسب درمان شود، در 90% افراد که در معرض ریسک نابینایی هستند این مشکل قابل پیشگیری است.

درمان رتینوپاتی دیابتی:

بیشتر مشکلات بینایی ایجاد شده توسط رتینوپاتی دیابتی در صورتی که به موقع تشخیص داده شوند می توانند توسط درمان لیزری کنترل و درمان شوند. هدف درمان لیزری پیشگیری از خونریزی یا رشد عروق خونی جدید در شبکیه است.

درمان لیزر می تواند به دو روش به کار رود:

1. درمان لیزری موضعی یا لوکالیزه: هنگامی که چندین رگ یا گروه کوچکی از عروق دچار نشت شده اند، این روش لیزری می تواند به کار رود. لیزر باعث توقف خونریزی شده و به کاهش ادم شبکیه کمک می کند. این نوع درمان سریع است و گاهی تنها چند دقیقه طول می کشد. درمان لیزر لوکالیزه همچنین هنگامی که ماکولاپاتی تشخیص داده شود به کار می رود. بینایی معمولا در این روش درمان تحت تاثیر قرار نمی گیرد زیرا تنها یک منطقه بسیار کوچک شبکیه درمان می شود.

2.درمان لیزری کلی یا pan retinal: هنگامی که در معاینه رشد عروق جدید (نئوواسکولاریزیشن) تشخیص داده شود ممکن است به درمان لیزری وسیع تر نیاز باشد. در این روش هدف درمان مناطق وسیع محیط شبکیه با لیزر است. این درمان مانع از ایجاد عوامل تحریک کننده ­ی رشد عروق خونی جدید در شبکیه می شود. اگر درمان موفقیت آمیز باشد عروق جدید کوچک شده و پس از چند ماه ناپدید می شوند. اما از آنجاکه مناطق بزرگی از شبکیه محیطی تحت درمان لیزری قرار می گیرند ممکن است اثر بر بینایی فرد قابل توجه باشد. بنابراین از بین رفتن دائمی مقداری از بینایی جانبی ( بینایی محیطی) کاملا معمول است و این می تواند بر توانایی فرد در رانندگی به ویژه در شب و بر دید رنگ فرد تاثیر بگذارد.

هنگامی که رگ های جدید برای اولین بار تشخیص داده می شوند ممکن است دید فرد خوب بوده و مشکل قابل توجهی در دید نداشته باشد علت این امر این است که در مراحل ابتدایی، رگ های جدید اثر بسیار کمی بر بینایی دارند. پس از درمان بینایی فرد ممکن است بسیار متفاوت باشد. مثلا بینایی محیطی ممکن است بسیار ضعیف باشد. فرد ممکن است احساس کند لیزر باعث ضعیف شدن دید وی شده است. اما مشکل آنجاست که اگر درمان را کنار بگذارد عروق جدید به زودی خونریزی کرده و موجب از بین رفتن شدید دید می شود. درمان لیزر بهترین گزینه برای پیشگیری از این وضعیت است. این نکته مهم را به خاطر بسپارید که هدف درمان لیزر پیشگیری از بدتر شدن وضعیت بینایی است و نمی تواند موجب بهتر شدن دید شود.

آیا این روش های درمان لیزری دردناک هستند؟

درمان موضعی یا لوکالیزه معمولا موجب ناراحتی و درد نمی شود اما درمان pan retinal می تواند موجب ناراحتی و درد شود و ممکن است بیمار به قرص های مسکن همزمان به قطره های چشمی نیاز داشته باشد.

آیا درمان لیزری اثرات جانبی دارد؟

هیچ روش درمانی وجود ندارد که هیچ گونه اثرات جانبی نداشته باشد. اما ریسک بینایی درمان لیزر بسیار کمتر از ریسک های درمان نکردن با این روش است. اثرات کوتاه مدت درمان لیزری ناشی از روشنایی لیزر مورد استفاده است که می تواند موجب کاهشی موقت در دید بین 1-2 ساعت بعد از درمان شود. همچنین مممکن است موجب کاهش اندک دید مرکزی فرد شده که با گذشت زمان بهبود یابد و منجر به اثرات بعدی لیزر مانند نقاط سیاه کوچک در میدان دید فرد شود.

درمان موضعی اثرات طولانی مدت کمی دارد زیرا تنها منطقه کوچکی از شبکیه را درمان می کند. اما درمان های وسیع تر pan retinal می تواند اثرات ماندگاری بر بینایی فرد داشته باشد.

· مقداری کاهش دید محیطی کاملا معمولی است و این ممکن است بر توانایی فرد در رانندگی به ویژه در شب و نیز دید رنگ فرد تاثیر گذار باشد.

· همزمان دید مرکزی فرد نیز ممکن است به خوبی قبل نباشد مثلا حروف چاپی به آسانی دیده نمی شوند.

اثرات جانبی احتمالی درمان به وضعیت چشم فرد و نوع درمانی که متخصص پیشنهاد می کند بستگی دارد. از پزشک بخواهید در مورد روش درمان، مزایا و معایب درمان و اثرات جانبی احتمالی، موقت یا همیشگی، بر بینایی برای شما توضیح دهد. اگر شما رانندگی می کنید پس از درمان لیزری نیاز به معاینه دقیق چشمی و تعیین میزان دید مرکزی و محیطی جهت اطمینان از دید کافی برای رانندگی ایمن دارید.

اهمیت درمان زود هنگام (اولیه):

هر چند ممکن است دید شما خوب باشد، اما تغییراتی ممکن است در شبکیه ایجاد شود که نیاز به درمان دارند . اغلب کاهش های دید ناشی از دیابت قابل پیشگیری هستند، در صورتی که درمان به موقع انجام شود. هر چه درمان سریع تر و زودتر انجام شود موثرتر خواهد بود.

اگر چشم ها پس از درمان درد داشته باشند یا دید فرد بدتر شود:

پس از درمان لیزری کلی بیشتر افراد دچار سردرد می شوند بنابراین قرص های سردرد معمولا تجویز می شود. اما اگر درد شدید باشد یا دید فرد بدتر شود، باید فورا به پزشک متخصص مراجعه کند.

درمان ماکولای دیابتی:

دیابت می تواند موجب تجمع مایع زیر و یا روی ماکولا (مرکز دید در شبکیه ) شده که منجر به التهاب ماکولا می شود که در اصطلاح پزشکی به آن ادم گفته می شود. ادم ماکولای دیابتی ممکن است موجب اختلال در دید مرکزی یا تاری دیده شود . اگر ادم، مرکز ماکولا ( یا همان فووآ) را درگیر نکرده باشد درمان لیزری می تواند نشت را کاهش داده و مانع از تار شدن دید شود. اما اگر ادم به مرکز ماکولا اثر گذاشته باشد، درمان لیزری در بهبود افت دید بی فایده است. هم اکنون برای این نوع ادم ماکولا روشهای درمانی در دسترس است. لوسنتیس (Lucentis) یک فاکتور ضد رشد عروقی است (Anti-VEGF) که می تواند موجب کاهش ادم ماکولا و بهبود دید مرکزی فرد شود. عملکرد داروهای Anti-VEGF بر اساس بلوک کردن اثرات فاکتور رشد (VEGF) است که در تشکیل و نشت عروق خونی نقش دارد. دارو های Anti-VEGF رشد عروق خونی جدید را متوقف کرده و به کاهش ادم ماکولا کمک می کنند. لوسنتیس به صورت تزریق در داخل سفیدی چشم وارد چشم شده و ممکن است بیش از یک تزریق در دوره های ماهیانه برای رسیدن به بهترین اثر نیاز باشد.

محدودیت هایی برای استفاده از لوسنتیس در ادم دیابتی ماکولا وجود دارد که به میزان اثر ادم بر ماکولا بستگی دارد و پزشک معالج می تواند در رابطه با مناسب بودن این روش درمانی برای چشم فرد تصمیم گیری کند.

تاثیرات دیگر دیابت بر چشم:

تاری دید موقت (گذرا): در افراد دیابتی تغییرات در میزان قند خون میتواند بر عدسی داخل چشم اثر بگذارد بویژه در دیابت های کنترل نشده. این امر می تواند منجر به تاری دید گذرا (گاهگاهی) در طول روز شود. این تاری می تواند یکی از علائم اولیه دیابت باشد و ممکن است در هر زمانی که قند خون کنترل نشده باشد نیز رخ دهد. در صورت کنترل دیابت این تاری گذرا ایجاد نمی شود.

آب مروارید: آب مروارید یا کاتاراکت به کدر شدن عدسی داخل چشم اطلاق می شود و از آنجا که نور نمی تواند به راحتی از عدسی عبور و به ته چشم برسد دید فرد تار می شود. این حالت یکی از شایع ترین بیماری های چشمی است که اغلب در سنین بالاتر رخ می دهد اما در افراد دیابتی گاهی در همان سنین اولیه رخ می دهد. برای درمان آب مروارید عدسی کدر شده چشم توسط جراحی برداشته شده و با یک عدسی مصنوعی به نام IOL جایگزین می شود.

نکات مهمی که باید به خاطر بسپارید:

· تشخیص اولیه و زودرس رتینوپاتی دیابتی بسیار حیاتی است.

· معاینات منظم و دوره ای جهت غربالگری بیماری های چشمی را در نظر بگیرید.

· به خاطر داشته باشید هرچند اگر بینایی شما به مرور بدتر شود اما این ضرورتا به این معنی نیست که شما دچار رتینوپاتی دیابتی هستید. این امر ممکن است علت ساده ای مثل تغییر در شماره چشم شما داشته باشد که با تجویز عینک جدید برطرف می شود.

· کنترل قند، فشار و کلسترول خون می تواند به کاهش ریسک مشکلات چشمی وابسته به دیابت کمک کند.

· سیگار ریسک مشکلات چشمی وابسته به دیابت را افزایش می دهد.

پاسخ دهید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.